Ahaṃ nāgova saṅgāme,
cāpato patitaṃ saraṃ;
Ativākyaṃ titikkhissaṃ,
dussīlo hi bahujjano.
320. As a king elephant in battle endures arrows shot from bows all around, so I endure the verbal abuse of others. Indeed, many people in this world lack virtue.
යුධ බිමට බැසගත්ත හස්ති රාජයෙකුට, තමන්ට වදින ඊතල පහරවල් හොඳට ඉවසගෙන ඉන්ට පුළුවනි. මමත් අන්න ඒ වගේ කෙනෙක්. අනුන්ගෙන් ලැබෙන කර්කශ වචන මං ඉවසනවා. මේ ලෝකයේ බොහෝ දෙනෙක් දුස්සීලයි.
Dantaṃ nayanti samitiṃ,
dantaṃ rājābhirūhati;
Danto seṭṭho manussesu,
yotivākyaṃ titikkhati.
321. The well-tamed elephant is the one whom people take into a crowd. The well-tamed elephant is the one even the king mounts. Best among humans is the tamed person who endures verbal abuse.
බොහෝ දෙනෙක් රැස්වෙන තැනට, හොඳට දමනය වුණ සතෙකුව ගෙනියන්ට පුළුවනි. රජ්ජුරුවො නගින්නෙත් දමනය වුණ සතෙකුගේ පිටේ ම යි. යමෙක් අනුන්ගේ කර්කශ වචන ඉවසයි නම්, ඔහු මිනිසුන් අතර දමනයට පත් වූ ශ්‍රේෂ්ඨ කෙනෙක්.
Varamassatarā dantā,
ājānīyā ca sindhavā;
Kuñjarā ca mahānāgā,
attadanto tato varaṃ.
322. Excellent are well-tamed mules, thoroughbred Sindhu horses, tusker elephants and king elephants. But even more excellent is the person who has tamed himself.
අශ්වතරයොත්, ආජානීය අශ්වයොත්, සෛන්ධව අශ්වයොත්, ඇත්තු, මහා හස්තිරාජයො, දමනය වුණාම තමයි ශ්‍රේෂ්ඨ වෙන්නෙ. නමුත් තමන්ව දමනය කරගැනීම ඒ හැමදේකටම වඩා ශ්‍රේෂ්ඨයි.
Na hi etehi yānehi,
gaccheyya agataṃ disaṃ;
Yathāttanā sudantena,
danto dantena gacchati.
323. Not by these vehicles, however, could one go to that place not gone to, Nibbāna, as one who is self-tamed goes by his own tamed and well-controlled mind.
තමන් නොගිය දිශාව වූ ඒ අමා නිවන වෙත ඔය වාහනවලින් යන්ට බෑ. තමාව මනාකොට දමනය කරගෙන දමනය වූ සිතින් ම තමයි යන්ට තියෙන්නෙ.
Dhanapālo nāma kuñjaro,
Kaṭukabhedano dunnivārayo;
Baddho kabaḷaṃ na bhuñjati,
Sumarati nāgavanassa kuñjaro.
324. During mating time, the tusker elephant named Dhanapāla was uncontrollable. Tied down, he did not even eat, but he spent his time remembering only the forest where his mother elephant lived. He waited to attend on her needs showing her the quality of gratefulness.
ධනපාල කියල ඇතෙක් හිටියා. මේ මද වැගිරෙන හස්තිරාජයාව කිසිම දේකින් පාලනය කරගන්ට බෑ. තමන්ගේ මව් ඇතින්න සිටින වනාන්තරයමයි සිහි කර කර ඉන්නෙ. රාජ භෝජන කිසිවක් අනුභව කරන්නෙ නෑ. මව් ගුණම සිහිකරමින් මවට උපස්ථාන කිරීමට කල්පනා කර කර හිටියා.
Middhī yadā hoti mahagghaso ca,
Niddāyitā samparivattasāyī;
Mahāvarāhova nivāpapuṭṭho,
Punappunaṃ gabbhamupeti mando.
325. If a person is sluggish and gluttonous, sleeps rolling around on a bed, he is like a fat, grain-fed pig. That fool comes to sleep in a womb again and again.
යම් කෙනෙක් හොඳට කාලා බීලා, නින්දටම ඇලී ඉන්නවා නම්, ඒ මේ අත පෙරලි පෙරලී නිදනවා නම්, ඔහු ඌරුබත් කාලා තරවෙච්ච මහ ඌරෙක් වගේ. ඒ අඥාන තැනැත්තා ආයෙ ආයෙමත් ගර්භාෂයකට එනවා.
Idaṃ pure cittamacāri cārikaṃ,
Yenicchakaṃ yatthakāmaṃ yathāsukhaṃ;
Tadajjahaṃ niggahessāmi yoniso,
Hatthippabhinnaṃ viya aṅkusaggaho.
326. Formerly, this mind wandered about where it wished, as it liked, and as it pleased, but now, I will thoroughly master it with wisdom as an elephant keeper controls with his stick an elephant in its mating time.
ඉස්සර මේ හිත හිතු මනාපයට අරමුණුවලට කැරකි කැරකි ගියා. කැමති පරිද්දෙන් සැප සේ ඇවිද ඇවිද ගියා. නමුත් අද මං යෝනිසෝ මනසිකාරය නමැති හෙණ්ඩුව අතට අරගෙන, මද කිපුණු හස්තිරාජයෙක්ව දමනය කරනව වගේ, මේ සිත පවින් වළක්වනවා.
Appamādaratā hotha,
sacittamanurakkhatha;
Duggā uddharathattānaṃ,
paṅke sannova kuñjaro.
327. Delight in diligence! Guard your mind well! Draw yourself out of this bog of defilements as an elephant that has sunken in mud draws himself out of the mud.
අප්‍රමාදයටමයි ඇලෙන්ට ඕනෙ. තමන්ගේ හිතමයි හොඳට රැකගන්ට ඕනෙ. මඩ ගොඩේ එරුණ ඇතෙක් මහත් වීරියකින්, මහත් උත්සාහයකින් ගොඩ එනවා වගේ මේ කෙලෙස් මඩ ගොහොරුවෙන් ගොඩට එන්ට ඕන.
Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāridhīraṃ;
Abhibhuyya sabbāni parissayāni,
Careyya tenattamano satīmā.
328. If you find an intelligent and grateful friend of good conduct, you should keep his company joyously and mindfully overcoming all dangers.
ඉදින් තැනට සුදුසු නුවණ ඇති, ප්‍රඥාවන්ත, යහපත් හැසිරීම් ඇති මිත්‍රයෙකුව ඇසුරට ලැබෙනවා නම්, හැම කරදරයක්ම මැඩගෙන, සිහි නුවණින් යුක්තව ඔහු සමඟ සතුටින් කල් ගෙවන්ට ඕනෙ.
No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāridhīraṃ;
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya,
Eko care mātaṅgaraññeva nāgo.
329. If you do not find an intelligent and grateful friend of good conduct, you should live alone like a king who leaves behind his conquered kingdom, or like the elephant Mātanga who left his herd and lived alone.
යම් හෙයකින් තැනට සුදුසු ප්‍රඥා ඇති, යහපත් හැසිරීම් ඇති තමා සමඟ වාසය කරන්ට සුදුසු බුද්ධිමත් මිත්‍රයෙක්ව මුණගැහෙන්නෙ නැත්නම්, ජයගත්තු රට අත්හැරලා යන රජෙක් වගේ, රැලෙන් වෙන් වෙලා, වනයේ තනියම ජීවත්වෙන මාතංග හස්තිරාජයා වගේ තනියමයි ඉන්ට ඕනෙ.
Ekassa caritaṃ seyyo,
Natthi bāle sahāyatā;
Eko care na ca pāpāni kayirā,
Appossukko mātaṅgaraññeva nāgo.
330. Better it is to live alone. There is no companionship with evil friends. Live alone, at ease, doing no evil like the king elephant Mātanga who left his herd and lived alone.
තනියම ඉන්න එකමයි ශ්‍රේෂ්ඨ. පින් පව් විශ්වාසයක් නැති අඥානයින් සමඟ ආශ්‍රයක් ඕනෙ නෑ. තනියම ඉන්න කොට පව් කෙරෙන්නෙ නෑ. රැලෙන් වෙන්වෙච්ච මාතංග හස්තියා රැලත් සමඟ ඉන්ට උත්සාහයක් නැතුව, වනාන්තරේ තනියම ඉන්නවා වගේ තනියමයි ඉන්ට ඕනෙ.
Atthamhi jātamhi sukhā sahāyā,
Tuṭṭhī sukhā yā itarītarena;
Puññaṃ sukhaṃ jīvitasaṅkhayamhi,
Sabbassa dukkhassa sukhaṃ pahānaṃ.
331. Happiness is having friends when need arises. Happiness is contentment with just what one has. Happiness is merit at the end of one’s life. Happiness is the abandoning of all suffering.
උපකාරයක් ඕන වෙලාවට ඉදිරිපත් වන යාළුවො තමයි සැපය. ලද දෙයින් සතුටුවීමත් සැපයක්. ජීවිතය අවසන් වන විට පින තමයි සැපයට තියෙන්නෙ. සියලු සංසාර දුක් නැතිකර දැමීමත් සැපයකි.
Sukhā matteyyatā loke,
atho petteyyatā sukhā;
Sukhā sāmaññatā loke,
atho brahmaññatā sukhā.
332. In this world, serving one’s mother is happiness, serving one’s father is happiness, serving monks and nuns is happiness, and serving liberated ones is happiness.
මේ ලෝකයේ මවට සැලකීම සැපයකි. පියාට සැලකීම සැපයකි. ශ්‍රමණයන්ට සැලකීමත් සැපයකි. රහතුන්ට සැලකීමත් සැපයකි.
Sukhaṃ yāva jarā sīlaṃ,
sukhā saddhā patiṭṭhitā;
Sukho paññāya paṭilābho,
pāpānaṃ akaraṇaṃ sukhaṃ.
333. Happiness is virtue until life’s end; happiness is well-established faith in the Buddha; happiness is the attainment of wisdom; and happiness is not doing evil.
වයසට යනකල්ම සිල් රැකීම තමයි සැපය. තිසරණය තුළ ශ්‍රද්ධාව ස්ථිරව පිහිටීම තමයි සැපය. ආර්ය සත්‍ය අවබෝධය ඇතිවීම ම යි සැපය. පව් නොකිරීම ම යි සැපය.
Sādhu! Sādhu! Sādhu!
